Δευτέρα 20 Απριλίου 2015

να το πούμε κι αυτό

Το βιβλίο αυτό δεν είναι ένας τουριστικός οδηγός. Μπορεί μέσα σε αυτό να προσπαθώ να δώσω προτάσεις και κατευθύνσεις σε κάποιον που ίσως θέλει μέσα από τις λέξεις και τις ιστορίες μου να γνωρίσει το Βελιγράδι εκ του σύνεγγυς ή έστω να το επισκεφτεί εξ αποστάσεως, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί ούτε και προσποιείται πως είναι ένα κείμενο σωστό και «αντικειμενικό», φτιαγμένο για να απευθύνεται στον μέσο ταξιδιώτη, ο οποίος, ομοίως με τον μέσο άνθρωπο ή τον μέσο, αν θέλετε, πολίτη, άλλωστε, δεν υπάρχει.
Όπως και στα προηγούμενα σχετικά βιβλία «Ανακάλυψε Περιπλανώμενος» και «Σαν το Χασαπόσκυλο», δοκίμασα καταρχάς να συγκεντρώσω τις ταξιδιωτικές μου εντυπώσεις από τα ταξίδια μου στην σέρβικη πρωτεύουσα και στη συνέχεια να τις αποδώσω με τέτοιο τρόπο που να εξυπηρετεί, να προωθεί, αλλά και να ελέγχει διαρκώς, τη σχετική αφήγηση, την οποία είχα, από την πρώτη στιγμή που πάτησα το πόδι μου εκεί, μες στο κεφάλι μου ήδη, ας πούμε, σχηματίσει. Εννοείται πως υπάρχουνε πολλά μνημεία και αξιοθέατα, αναγνωρισμένα και μη, που, ενώ τα έψαξα, τα επισκέφτηκα, τα φωτογράφισα, ενδεχομένως ακόμα και να τα θαύμασα (αναφέρω ενδεικτικώς την Σχολή Καλών Τεχνών και τα πέριξ αυτής στέκια, τη γέφυρα Ада/Ada, το Stealth στο Αεροπορικό Μουσείο), έμειναν εκτός των αποσπασμάτων μου, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που παρέλειπα, εσκεμμένα ή μη, να τα αναφέρω, κάθε φορά που επέστρεφα και οι φίλοι με ρωτούσαν, «λοιπόν, τι λέει το Βελιγράδι;».
Με άλλα λόγια, και εντάξει, ας είμαστε ειλικρινείς, οι εντυπώσεις, όπως και όλα τα άλλα συναισθήματα, μπορεί κάποια στιγμή να γεννιούνται μέσα μας αντανακλαστικά, αυθόρμητα και ασυνείδητα, μπορεί να παραμένουν ένα υλικό μυστήριο και ακατέργαστο για όσο καιρό αρνούμαστε ή αποφεύγουμε να τις αποκωδικοποιήσουμε και προτιμάμε απλώς να τις απολαμβάνουμε (κάποιες φορές ίσως και να υποφέρουμε από αυτές), αλλά όταν κάποτε έρχεται η ώρα που πρέπει να τις βάλουμε σε μια έστω στοιχειώδη τάξη και να μιλήσουμε για αυτές, τότε η μονταζιέρα του μυαλού, αυτό που λέμε κριτική ικανότητα, τους δίνει άλλες, πιο στοχευμένες, για να μην πω και στρατευμένες, διαστάσεις.
Από τη στιγμή που ξεκινάει η αφήγηση, το ρήμα εντυπωσιάζομαι περνάει στην ενεργητική φωνή και ο αφηγητής να δίνει τη μάχη για να εγκατασταθεί στη θέση του υποκειμένου του.

Παρασκευή 10 Απριλίου 2015

1999: Το Βελιγράδι είναι η τελευταία ευρωπαϊκή πρωτεύουσα που υπέστη αεροπορικούς βομβαρδισμούς και μολονότι η νατοϊκή λαίλαπα δεν είχε εδώ την ίδια σφοδρότητα όπως σε άλλες σέρβικες πόλεις, όπου οι έξυπνες βόμβες έπληξαν και πυκνοκατοικημένες περιοχές, τα ενθύμια του πολέμου ακόμα υφίστανται, αλλά και προκαλούν νέες πολεμικές μεταξύ των Σέρβων αυτή τη φορά. Ανάμεσα σε αυτά τα ενθύμια, περίοπτη θέση κατέχουν τα ερείπια των Υπουργείων Εσωτερικών και Εθνικής Άμυνας επί της Ulica Kneza Miloša/Улица Kнеза Mилоша, τα οποία αποτελούν ίσως και την πιο θλιβερή τουριστική ατραξιόν της πόλης και μόνιμη αιτία διενέξεων ανάμεσα στους υπέρμαχους της πολιτικής της μνήμης, που θέλουν να τα διατηρήσουν ως έχουν (κοιτάξτε τι μας έκαναν οι κακοί οι Δυτικοί!) και τους υποστηρικτές της λήθης και συνεκδοχικά του πανδαμάτορος ευρωπαϊκού προσανατολισμού (έλα μωρέ, ό,τι έγινε, έγινε…), που θέλουν να τα αποψιλώσουν και το πολύ-πολύ να χτίσουν στη θέση τους ένα μνημείο τύπου Ground Zero. Και επειδή αυτού του είδους οι παραλογισμοί λαμβάνουν πάντα διαστάσεις κωμικοτραγικές, δεν έχετε παρά να το διαπιστώσετε και μόνοι σας, αφού αν δοκιμάσετε να σταθείτε μπροστά στα γκρεμίδια και να τα φωτογραφίσετε, θα πεταχτούν κάποιοι φαντάροι από το πουθενά και θα σας πουν ότι αυτό δεν επιτρέπετε, επειδή βρίσκεστε ενώπιον στρατιωτικών εγκαταστάσεων. Αν περάσετε, όμως, στο απέναντι πεζοδρόμιο, όπου ξεσαλώνουν τα γκρουπ των τουριστών με τις κάμερές τους, εντάξει, κανένα πρόβλημα. Πέρα από το αρχιτεκτονικό αυτό θρίλερ, η Kneza Miloša είναι ένα ωραιότατο κεντρικό βουλεβάρτο, με ορισμένα κτήρια ασύγκριτης μπαρόκ αισθητικής, τα περισσότερα των οποίων στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμούς, αλλά και πρεσβείες, όπως αυτή των Ηνωμένων των Πολιτειών της Αμερικής, η οποία το πολύ-πολύ να φυλάσσεται από έναν άοπλο φρουρό – πόσα χρόνια έχουν περάσει από το 1999 είπαμε;

Генекс/Geneks: Ο μπρουταλισμός (εκ του béton brut) υπήρξε ένα πρωτοποριακό αρχιτεκτονικό κίνημα, που γεννήθηκε στην Αγγλία στη δεκαετία του ’50, και μολονότι διαδόθηκε ταχύτατα σε όλη την αναπτυγμένη Δύση, εκεί που γνώρισε την αποθέωση ήταν στις χώρες του πάλαι ποτέ Παραπετάσματος. Βέβαια, η Γιουγκοσλαβία το παραπέτασμά της το ανοιγόκλεινε συχνά, οπότε και οι δυτικές επιρροές μπορούσαν και τρύπωναν πολύ πιο εύκολα, από ότι στην υπόλοιπη Ανατολική Ευρώπη, στην επικράτειά της. Έτσι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία που άφησε το εν λόγω στυλ, που χαρακτηρίζεται από την έντονη γραμμικότητα και την εκτεταμένη χρήση του σκυροδέματος, αλλά και τους δυστοπικούς συνειρμούς, τους οποίους σχεδόν σαδιστικά παράγει, βρίσκεται στην καρδιά του Νέου Βελιγραδίου. Ο Πύργος Ζένεξ ή Zapadna Kapija Beograda/Западна Капија Београда (Δυτική Πύλη του Βελιγραδίου, δηλαδή), όπως επισήμως ονομάζεται, αποτελούσε, μαζί με τον σχεδόν ισοϋψή του Πύργο Ушће/Ušće, το σύμβολο της οικονομικής ανάπτυξης της Γιουγκοσλαβίας κατά τις δεκαετίες ’60 και ’70, οπότε και εκμεταλλευόμενη τη στρατηγική της θέση μεσούντος του Ψυχρού Πολέμου κατάφερνε να παίζει μια χαρά το «αδέσμευτο» παιχνίδι της. Σήμερα, όμως, που το Νέο Βελιγράδι μοιάζει με κάτι ανάμεσα σε αμερικάνικη suburbia και ντοστογιεφσκικό rulettaburg, αυτό το γκρίζο κτήνος από μπετόν μοιάζει τόσο εξωγήινο, που μόνο σαν σκηνικό ταινιών επιστημονικής φαντασίας θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί. Πάντως, η φρικαλέα γοητεία του και η έλξη που σου ασκεί για να το επισκεφτείς και να το σκαρφαλώσεις μάλλον θα έχει να κάνει με κάποιο στερητικό σύνδρομο για τον μεγάλο αδερφό που ποτέ δεν έχεις δει από κοντά και πάντα σε κάτι τέτοια οικοδομήματα φαντάζεσαι πως κατοικοεδρεύει.

Zemun/Земун: Το Ζεμούν (ή Σεμλίνο, όπως προτιμούσαν να το λένε οι βλαχόφωνες ελληνικές οικογένειες που κάποτε ζούσαν και διέπρεπαν εδώ) βρίσκεται στη δεξιά όχθη του Δούναβη, στην πλευρά δηλαδή όπου έχει αναπτυχθεί το Νέο Βελιγράδι, αλλά αυτή είναι η μόνη σχέση που έχει με το «μοντέρνο» κομμάτι της πόλης, αφού εδώ έχουμε να κάνουμε με μια από τις πιο ιστορικές γειτονιές της γηραιάς ηπείρου. Με εμφανή τα σημάδια όλων των πολιτισμών που έχουν περάσει από εδώ (Ρωμαίοι, Κέλτες, Βυζαντινοί, Νοτιοσλάβοι, Οθωμανοί και Αυστροούγγροι) και με την δικιά του πολύ ξεχωριστή και τόσο σαγηνευτική ατμόσφαιρα, το ομορφότερο προάστιο του Βελιγραδίου σε προκαλεί να ξεχάσεις τα κατεξοχήν τουριστικά θέλγητρα της σέρβικης πρωτεύουσας και να χαθείς μέσα στα γεμάτα ευχάριστες εκπλήξεις στενά δρομάκια του, να τρυπώσεις μέσα στα καφενεία και τις ταβέρνες του και να σκορπίσεις τα δηνάρια σου στο υπαίθριο παζάρι του. Το σημαντικότερο αξιοθέατο του Ζεμούν είναι χωρίς αμφιβολία ο Πύργος Гардош/Gardoš, γνωστός και ως Πύργος του Ιωάννη Ουνιάδη (János Hunyadi), από το όνομα του εθνικού ήρωα των Ούγγρων -και όχι μόνο- που κάποτε είχε επιχειρήσει τη δική του, σχεδόν προσωπική, σταυροφορία προκειμένου να διώξει τους Τούρκους από τα Βαλκάνια. Πλάι στα ερείπια του Πύργου υπάρχει μια εκκλησία, εφημέριος της οποίας είναι ένας Έλληνας παπάς που ξέρει να λέει πολύ ωραίες ιστορίες. Αφήστε τον να σας κάνει τράκα τα τσιγάρα σας, περπατήστε μαζί του μέσα στο παρακείμενο παλιό νεκροταφείο και αφήστε τον να σας διηγηθεί την βλάχικη εκδοχή της Ιστορίας του Βελιγραδίου.

Δευτέρα 6 Απριλίου 2015

Bigz: Το γιγαντιαίο κτήριο του παλιού Εθνικού Τυπογραφείου της Γιουγκοσλαβίας αποτελεί ένα από τα αρχιτεκτονικά μυστήρια του Βελιγραδίου. Κανένας δεν μπορεί με σιγουριά να πει ποιος είναι ο ιδιοκτήτης του, αλλά ταυτόχρονα, το σύνολο σχεδόν των ενοίκων του, που με τη φαντασία τους έχουν απαλλοτριώσει τους επτά ορόφους του και τα 25.000 τετραγωνικά του μέτρα, αρνούνται πεισματικά να παραδεχτούν ότι το Bigz τελεί υπό κατάληψη. Και αν για τους ξένους επισκέπτες ο πιο δημοφιλής του όροφος είναι ο τελευταίος, όπου και βρίσκεται το Čekaonica, ένα από τα πια γνωστά κλαμπ της πόλης, για τους ντόπιους ολόκληρο το κτήριο αυτό αποτελεί κάτι σαν την κιβωτό του πολιτισμού της Σέρβικης πρωτεύουσας. Πέρα από το πλήθος των καλλιτεχνών που διατηρούν εδώ τα εργαστήριά τους, τα στούντιο ηχογραφήσεων και τους άλλους χώρους όπου επιχειρούν οι πιο ανατρεπτικές μπάντες των Βαλκανίων, τις σχολές χορού, πολεμικών τεχνών, ξένων γλωσσών και όλα τα άλλα στέκια που στεγάζονται εδώ, έρχονται να προστεθούν στο παράδοξο αυτό μωσαϊκό ένα σωρό άλλοι επαγγελματίες, που δύσκολα κανένας συναντά σε τέτοιου είδους μέρη. Αναζητήστε, για παράδειγμα, τον γέρο ράφτη στον δεύτερο όροφο ή την πάνκισσα δικηγόρο στον τέταρτο και θα σχηματίσετε σίγουρα μια καλή ιδέα για το τι ακριβώς συμβαίνει εδώ μέσα. Όλοι σχεδόν οι διάδρομοι του Bigz κοσμούνται από εξαιρετικά γκράφιτι, αλλά οι ένοικοι του ενοχλούνται πολύ -και το δείχνουν- κάθε φορά που βλέπουν φωτογραφική μηχανή να βγαίνει από τη θήκη της. Αντιθέτως, κανένας δεν θα σας την πει αν δοκιμάσετε να φωτογραφήσετε την εκπληκτική θέα από την βεράντα του Čekaonica, που ακόμα και αν ανεβείτε από τις σκάλες, αφού τα ασανσέρ σπανίως λειτουργούν, σίγουρα θα σας δικαιώσει.

Никола Тесла/Nikola Tesla: Ελάχιστα πρόσωπα μπορούν να συνοψίσουν την ιστορική παράνοια που γέννησε το καθόλου βελούδινο διαζύγιο των γιουγκοσλαβικών εθνών, μετά τη διάλυση του πάλαι ποτέ ενιαίου τους κράτους, όσο αυτός ο άγιος και τρελός ταυτόχρονα επιστήμονας. Γεννημένος στα εδάφη της σημερινής Δημοκρατίας της Κροατίας, αλλά από ορθόδοξη οικογένεια, πνευματικό τέκνο της αυστροουγγρικής αυτοκρατορικής παράδοσης και παρά λίγο απόλυτη ενσάρκωση του αμερικάνικου ονείρου, ο διασημότερος νοτιοσλάβος όλων των εποχών αποτελεί ένα ακόμα μήλο της έριδας ανάμεσα στους παλιούς συγκατοίκους. Και ενώ το όνομα και η κληρονομιά του διεκδικείται σήμερα με φανατισμό από Σέρβους και Κροάτες (ενδεικτικώς, μπορείτε να δείτε τη φάτσα του να φιγουράρει τόσο στα σερβικά δηνάρια όσο και στις κροατικές κούνες), το Βελιγράδι φαίνεται να εκμεταλλεύεται τη μνήμη του καλύτερα και από το Colorado Springs, που έγινε γνωστό σε όλον τον κόσμο λόγω των πειραμάτων του. Πέρα από το διεθνές αεροδρόμιο της πόλης που φέρει υπερηφάνως το όνομά του (το θρυλικό από τους πολέμους της δεκαετίας του ’90 Pančevo εξυπηρετεί πλέον άλλους σκοπούς), μπορεί κανείς να συναντήσει τον Νικόλα τον Τέσλα ή έστω τον βίο και την πολιτεία του στο ομώνυμο μουσείο στο κέντρο της πόλης (Ulica Krunska/Улица Крунска 51), όπου εκτός από τις προσομοιώσεις των περίφημων όσο και αμφιβόλων πειραμάτων και εφευρέσεων του έχει τη δυνατότητα να χαζέψει και με το πάθος των ξεναγών να υπερασπιστούν την σερβικότητα, αν όχι και την γιουγκοσλαβικότητα, του πνεύματός του.

Kalemegdan/Калемегдан: Το ρωμαϊκό κάστρο με το τούρκικο όνομα (στο περίπου σημαίνει οχυρό – πολύ πρωτότυπο, ε;), που υψώνεται πάνω από την συμβολή του Δούναβη με τον Σάβα, αποτελεί το αδιαφιλονίκητο σήμα κατατεθέν της πόλης. Κάθε τουρίστας που σέβεται τον εαυτό του οφείλει να κάνει μια βόλτα τόσο εντός των επιβλητικών του τειχών όσο και στο ειδυλλιακό πάρκο που το περιβάλλει και κυρίως στις παρόχθιές του προμενάδες. Οι Έλληνες συνήθως συνδυάζουν το Kalemegdan με μια θεματική βόλτα αφιερωμένη στον Ρήγα τον Φερραίο, αφού κάτω από το κάστρο βρίσκεται ο διαβόητος πύργος Небојша/Nebojša, όπου ο ήρωάς μας φυλακίστηκε και εκτελέστηκε από τους κακούς Αυστριακούς, ενώ στο πλάι του υπάρχει και ο σχετικός αδριάντας επί της ομωνύμου οδού (Ulica Rige Od Fere/Улица Рига од Фере). Οι περισσότεροι, πάντως, έρχονται εδώ για να επισκεφτούν τον ζωολογικό του κήπο και να φωτογραφηθούν με το άγαλμα του Sammy, του χιμπαντζή που για πολλά χρόνια αποτελούσε την άτυπη μασκότ της πόλης, αλλά και την αιτία πολλών προβλημάτων, αφού μη συμφωνώντας και τόσο με τις συνθήκες αιχμαλωσίας του, είχε δοκιμάσει αρκετές φορές να αποδράσει προκαλώντας μικροπανικούς στους ανυποψίαστους βελιγραδιώτες. Στο περιβάλλον πάρκο υπάρχουν ένα σωρό κιόσκια που αναλόγως της εποχής σερβίρουν αναψυκτικά ή ζεστά ποτά, αλλά αν θα σας πρότεινα στ’ αλήθεια κάτι, αυτό θα ήταν να αναζητήσετε κάτι συμπαθέστατες κυριούλες που πουλάνε το Бермет/Bemet, ένα εξαιρετικό ντόπιο γλυκό κρασί, που θα το αγοράσετε για να το πάτε δώρο στους φίλους σας και μάλλον θα το καταναλώσετε μόνοι σας στο δρόμο για το ξενοδοχείο.